علی نامه دفتر دوم “حرب صفین” مجلس دوم

الا یا خردمند فرهنگ جوی *** شنو حال آن کز وفا کرد(4) خوی
3065 به گوش تفضّل برافکن به مهر *** تو این قصه همچو تابنده مهر
ز اخبار فرزند عباس راد *** کز اخبار وی شد دل فضل شاد
چنین گوید آن مفخر عزّ و فخر *** در احوال آن نامه ابن صخر
که چون حیدر آن نامه وی بخواند *** زگفتار وی در تعجب بماند
به من داد آن نامه گفت این بخوان *** بن و بیخ این گفته‌ها را بدان
3070 من آن نامه برخواندم از (5) اعتبار *** همه کفر بود اندر و آشکار
ولیکن دل عامه و دو سپاه *** به معنیّ آن در نجستند راه
مرا گفت زود آن گهی (6) مرتضی *** که برخواندی این نامه پرجفا؟ ]84پ[
گوا کردمت گفت حیدر بر این *** که بیرون شد این ظالم از کوی دین
که روزی به مکه درون مصطفی *** چه گفتست با من در این بی وفا
*.]مقصود از نگارنده خداوند است.[ 1. نی 2. تازی / یازی
**.] معنای مشخصی به دست نیامد.[ 3. بشو 4. ]/کندجوی[
5. ز 6. آن‌گه‌ای صفحه (139)
3075 به وقتی که از مصطفی صخر دون *** همی جست عذری به مکه درون
به ما برگذشت ابن صخر لعین *** فکنده در ابرو ز اندوه چین
مرا گفت آن مصطفای امین *** که فرعون خود را تو نیکو ببین
از آن پس مرا گفت سفیان دون *** تو بشنو که با من چه کرد از فسون
نبی گفت در مکه روزی لعین *** بدزدید دستار دوشم ز کین
3080 مرا بو عبیده خبر داد از آن *** بِبُد این سخن نزد هر کس عیان
بر آن کرده بن صخر انکار کرد *** بر انکار سوگند بسیار خورد
نهان بوعبیده همان گه به تفت *** به نزدیک هند جگر خواره رفت
بگفتش به فرمان سفیان کنون *** ردا را بیاور ز خانه برون
چو زان کار آگه نبد هند رفت *** ردا برد زی (1) بوعبیده به تفت
3085 ردا بو عبیده به مانند باد *** به نزد نبی برد از روی داد
خجل ماند سفیان از آن کار سخت *** چنین بود کردار آن شوربخت
بدو ابن عباس گفت این خبر *** مرا یاد کردست یک ره پدر
زحال سقاط و زنا کاره هند *** که چون بود آن گبر می خواره هند
ز چونان پدر و ز چنان مادری *** نباید پسر جز چنان کافری

3090 از این پس دهد لوط یحیی خبر *** در این حال هم بوالمنابر دگر
بسی راویان خراسان در این *** سخن گفته‌اند از طریق یقین ]85ر[
گزین آن امام هدی مرتضی *** چو بایست می‌کرد ساز غزا
به مکه رسید این خبر در به در *** برِ سعد وقّاص و ابن عمر
به یک جای آن هر دو سالار زود *** برانگیختند از جفا تیره دود
3095 بگفتند فرزند سفیان سپاه *** به گرد آورید و بشد پادشاه
کنون رای آن دارد آن نام دار *** که وی خون عثمان کند خواستار
به سعد این چنین گفت ابن عمر *** ایا پیر فرزانه و پر هنر
1.زین صفحه (140)
چه تدبیر سازیم از این روی ما ؟ *** بیندیش ایا مهتر پروفا
گزین حیدر و پورسفیان حرب *** کمرها ببستند از بهر حرب
3100 حق ما که به داند ای نام دار؟*** بکن این سخن نزد من آشکار
بدو سعد وقّاص گفت آن زمان *** نماند از این حال‌ها خود نهان
اگر ما به نزدیک حیدر شویم *** ز دنیا به هر حال بی بر شویم
کنونْمان سوی مصر باید شدن *** به مصر اندرون دم بیاید زدن
بسازیم در مصر تدبیر کار *** بر آن در که پیش اورد روزگار
3105 بر این رای کردند ساز سفر *** چو بایست رفتن به روز دگر
برفتند زی مصر با خیل خویش *** خریده به دل آفت ]و[ ویل خویش
بریدند آن راه و رفتند شاد *** به مصر اندرون آن دلیران چو باد
نشستند و گفتند بی مر سخن *** ز فرزند سفیان و آن بوالحسن
بگفتند عالم پر از شور شد *** سر صلح را دیده‌ها کور شد
3110 کنون هر که (1) جویید مردی و نام *** سزد گر بخواهد ز بدخواه کام ]85پ[
یکی قوم زی سعد کردند روی *** بگفتندش ای مهتر نام جوی
چه گویی تو را اوفتد رغبتی *** بر آن در که با ما کنی بیعتی ؟
بزرگی که داری به جای آوری *** علم‌های دولت به پای آوری ؟
ستانی به شمشیر ما داد خویش *** ز دشمن به کام دل شاد خویش ؟
3115 چنین دادشان سعد بر این جواب *** که یا مهتران این نیاید صواب
سزاوارِ این هست ابن عمر *** اگر وی ببندد بر این در کمر
به فرمان وی ما بجوییم کام*** به طعن سنان و به ضرب حُسام
جواب این چنین داد ابن عمر *** اگر وی ببندد بر این بر کمر
ز ما بر نیاید بدین کامتان *** اگر چند تیز است صمصامتان
3120 اگر چه بر اینم سزاوار من *** نِیَم راغب اکنون بدین کار من
1.هر ک صفحه (141)
ولیکن کنون ابن سفیان سپاه *** به گرد آورید او سریر و کلاه
فروبست عهدی ابا قوم شام *** امامت پذیرفت از او خاص و عام
در گنج بگشاد ناخواسته *** به لشکر همی بخشد او خواسته
بر آن تا کند خون عثمان طلب*** به شمشیر شام و عراق و عرب

3125 کرا دل سوی بهر عثمان بود *** سزد کو برِ پورسفیان بود
چو من رفتم ابنک بر وی چو باد *** بدان تا ستانم ز بدخواه داد
بگفت این و ز مصر اندر زمان *** برون رفت باخیل خود شادمان
چو فرزند سفیان شنید این خبر *** ز سعد و ز عبدالله بن عمر
ببد شاد و گفتا بشارت زنید *** همه شهر طبل سعادت زنید ]86ر[
3130 چو سعد آمد و سعد شد روزگار *** ظفر با سعادت شد این بار یار
از ابن عمر شد مظفر ظفر *** چو رستم رهی دارد ابن عمر
همه کار ما شد از این‌ها تمام *** رسید این دل ما از این‌ها به کام
ندید آن لعین دام خود دانه دید *** چو زی (1) دانه شد دام و مردانه (2) دید
نبد آگه از کار کیوان پیر *** که از بهر اعدا به کف کرد تیر
3135 چو ابن عمر گفت مردانه مرد *** نبود و نباشد به روز نبرد
به تنها سواری است که آن شه سوار *** نترسد وی از صاحب ذوالفقار
سپه را بفرمود آن بدگمان *** پذیره شدنْشان هم اندر زمان
به شادی بر خویشتن خواندشان *** به هم پهلوی خویش بنشاندشان
بپرسیدشان شاد ودل دادشان *** بسی مال و نعمت فرستادشان
3140 ز اسب و سلیح و غلام و سلب *** ز دیبای رومی و بُرد و سطب
ز حیدر بپرسید پس وی خبر *** که چون است احوال وی سر به سر
بدو سعد وقّاص گفت ای امیر *** ز بی مر سپاه است علی را عسیر (3)
از این اندُهان مر ورا خواب نیست *** چو با لشکر تو ورا تاب نیست
1.زین 2. ]/ دام مردانه[ 3. اسیر صفحه (142)
کنون ما به نزد تو زان آمدیم *** همه قوّت از دولتش بستدیم
3145 ز ما پشت مردانْش اِشکسته شد *** ورا در زمانه دلش خسته شد
چنین است آثار نامردمی *** از این سان کند آدمی کژدمی
کرا خوی بد باشد و یار بد *** نجوید دل وی مگر کار بد
چو بدپیشه با بدگهر یار شد *** برِ ناکسان داد و دین خوار شد ]86پ[
خداوند فرهنگ و علم و ادب *** بود سال و مه بی گمان دین طلب
3150 به جز راستی نامور مرتضی *** نجست او که بد او تن مصطفی
کرا راستی درخ ورنده نبود *** سبک پشت خود را به حیدر نمود
چو شد آگه از سعد و ابن عمر *** امام هدی حیدر نامور
سپه را همی گفت آن شه سوار *** ز دشمن ببد دشمنی آشکار
که دشمن به هر حال دشمن بود *** اگر چه روان تو را تن بود
3155 بسا کس که چون دسوتان با منند *** که با ما به جان و به تن دشمنند

چو حیدر بگفت ای امام الانام*** بگیر این کسان را تو بر این مقام
علی گفت با وی تو کوش ای هلال *** کز آن‌ها نباشی ابر هیچ حال
که هر کس که او شد ز امرم برون *** لعین گشت چو پورسفیان دون
3160 تو گر سر بتابی ز فرمان من *** به دوزخ بری بی گمان خویشتن
هلال اندر آن عجز بنشست زود *** ابر سرْش می‌رفت از عجز دود
چو در خر گه قیرگون رفت شب *** ز خنده فرو بست خورشید لب
سیه (1) چتر بگشاد سالار زنگ *** برآمد ز هر پاسگه بانگ زنگ
هلال آن که بودش پدر علقمه *** سبک خوند یاران خود را همه
3165 به یاران بگفت او که من هم کنون *** همی رفت خواهم از ایدر برون
برآن تا برِ پورسفیان شوم *** برِطالب خون عثمان شوم
1.سپر
صفحه (143)
کنون از شما مر مرا یار کیست ؟*** ز حیدر در این کار بیزار (1) کیست؟ ]87ر[
به تعجیل ده کس شدندش عدیل *** بدان ره یکایک بدندش دلیل
در آن تیره شب همچو باد هوا *** برفتند بدخواه دین از هوا
3170 بر آن دل که زی پورسفیان شوند *** ز دل طالب خون عثمان شوند
بهانه بُد این جمله را سر به سر *** از این خون عثمان خسته جگر
طلب کار ملک ولایت بدند *** همه با علی در عداوت بدند
بدین فن برون آمدند دشمنان *** ز روی حسد با علی همگنان
و لیکن بر این جمله کیفر کنون *** خر و گاو شامی ز کردار دون *
3175 ابومخنف آرد درستی خبر *** ز رفتار بن علقمه در به در
چنین گوید این کاین خبر مرتضی *** سِیُم روز بشنید اندر ملا
ببد تافته زان امام جهان *** به مالک نگه کرد آن پاک جان
بدو گفت خیز ای یل شیرزاد *** پی دشمنان گیر مانند باد
هم اندر زمان مالک نام دار *** پس از وی برون رفت با پنج یار
3180 ز حمیت ز سمّ فرس از تراب *** همی بست بر چرخ گردان نقاب
تو گفتی مگر هست باد دبور *** چو آن چشم بدخواه بُد ناصبور
و لیکن دو سه روزه ره بیش بود *** ز مالک میان هلال نیش(2) بود
به راه نهانی برون رفته بود *** پی مرکبان نیز بنهفته بود
پر اندیشه بُد مالک دین پناه *** از آن راه بر گشت با رنج راه
3185 برِ مرتضی رفت و گفتش هلال *** چنان شد که در ابر تیره هلال

در این بود مالک که بانگی بخاست *** زمسجد برون آن گه از چپّ و راست ]87 پ[
چو قیس بن عبدالله از درد دل *** به سر بر همی کرد خاشاک و گل
همی گفت ای وای بر ما به ننگ *** ز حالی که بر ما جهان کرد تنگ
1.بیدار *.]معنی مشخصی به دست نیامد.[ 2. ]/ریش[ صفحه (144)
زجمله عرب کس نکردست این *** که با ما بکردند اعدای دین
3190 علی گفت ایا قیس پیش من آی *** بگو حال خویش و دل آور به جای
بگو تا که کردست بر تو ستم ؟ *** که بودست کایدون شدستی دژم ؟
بدو قیس گفت ای امام جهان *** همی آمدم زی تو با کودکان
چو بر چاهساری فرو آمدیم *** بخوردیم آبی و دم بر زدیم
چو برداشتم رخت از آن جایگاه *** به پیش آمدم زو به یک میل راه
3195 به پیش من امد هلال ای امیر *** ابا ده سوار او ز برنا و پیر
چنان بودم از وی گمان آن زمان *** که وی همچو تیر است و بودش کمان
به جایی فرستیش گفتم همی *** بُد او چاه و من جاه جستم همی
شدم پیش وی ای علی شادکام *** بپرسیدمش گرم و کردم سلام
بدو گفتم ای مهتر نام دار *** کجا رفت خواهی و چون است کار ؟
3200 وصیّ نبی مرتضای امین *** چه فرمودت ای نام دار گزین ؟
ز هر در حذر کن ز فرزند هند *** چو مکار و جادوست پیوند هند
چو بشنید از من هلال این سخن *** به شمشیر کین کرد آهنگ من
برآویخت بامن به کین و ستیز *** برانگیخت بر جان من رستخیز
خطا کرد اسب من از ناگهان *** ببندم سپرد اسب من آن زمان
3205 هلالم فروبست دست ای امیر *** بماندم پیاده ببودم اسیر ]88ر[
مرا گفت زی پورهندت برم *** به خواری به زندان وی بسپرم
به (1) آن‌ها که بودند یار هلال *** همی گفتم (2) این هست کار محال
چه کردم من ای مردمان از خطا *** که با من همی کرد باید جفا ؟
زیزدانِ دادارتان شرم باد *** روانْتان به محشر به آزرم (3) باد
3210 از انصاریان مردی آخر مرا *** از آن بند وی کرد آخر رها
پیاده مرا کرد از آن جا گسی *** غم و رنج دیدم در این راه بسی
1.از 2. گفت 3. بی آزرم
صفحه (145)
عیالان ما را ببردند اسیر *** به سان اسیران رومی حقیر
امام هدی شد از این دردمند *** دل قیس را داد بر صبر پند
همی کرد لا حول پس یک زمان *** به فرکت سپرده ز غبرت عنان

3215 چنین گفت از آن پس بدان انجمن *** امام هدی نامور بوالحسن
که یا نام داران دین از شما *** مر این درد ما را که سازد دوا؟
که جوید یکی از پی ذوالجلال *** به مردی رود در پی آن هلال ؟
چو زین در سخن گفت شیر خدای *** بجستند چندی دلیران ز جای
چو عمار و چون مالک نام دار *** چو فرزند بوبکر آن شه سوار
3220 ابر پای بود آن زمان شیر نر *** محمد که بودش چو حیدر پدر
بگفت ای پدر من به فرمان تو *** بجویم رضای جهانبان تو
به نیروی یزدان پروردگار *** کنم کار قیس ای پدر چون نگار
پدر شد ز گفتار وی شادمان *** بدو گفت کِت یار باد آسمان
به عمار گفت آن زمان مرتضی *** عدیل محمد شو ای پروفا ]88پ[
3225 تو ای پیر شو یار فرزند من *** چو برناست و هشیار فرزند من
که این کار گردد به کام شما *** عدو بسته ماند به دام شما
به فرمان میر آن دو گرد هزبر *** بجستند چون برق در روز ابر
نشستند بر بادپایان چو باد *** بر آن سان برفتند خندان و شاد
دو شیر دلاور دو بدر منیر *** یکی بُد جوان و دگر بود پیر
3230 همی رفت آن پیر بسیار دان *** به کوه تکاور سپرده عنان
دو تا کرده پشتش چو شیر عرین *** رسیده جبینش به قربوس زین
محمد همی رفت چو پیل مست *** یکی رمح خطی گرفته به سدت
ز خارا به سمّ فرس بر فلک *** همی زد ز سوزنده آتش خسک
بر این سان شب و روز کرده یکی *** برفتند رهْشان نبود اندکی
3235 ولیکن در این ره که عمار بود *** کژی کم بد و کوه بسیار بود صفحه (146) بدانسته بد آن دلاور به حق *** که وی برد خواهد ز دشمن سبق
بد و نیک آن ره بدانسته بود *** چنان دوربین پیر(1) آهسته بود
بریدند از این سان نشیب و فراز *** رسیدند ناگه به کوهی فراز
محمد ز بالا یکی بنگرید *** یکی چاهسارر و چراگه بدید
3240 محمد بگفت ای وفادار عم *** به دشمن سپردیم تیمار و غم
بر این چاهسار است بی شک هلال *** به دام اندر آمد به ناگه شگال
چو بن علقمه کرد زی (2) کُه نگاه *** سواری دو را دید کامد ز راه
به یاران خود گفت از این کوهسار *** پدید آمد ای نام داران سوار ]89ر[
دو مردند این‌ها که بینم عیان *** طلب کار ما اَند این بی گمان
3245 شما با عیالان قیس این زمان *** از ایدر برانید دل شادمان
که تا من بدین‌ها یکی بنگرم *** چو منْشان گمانی به دشمن برم
هلال اندر این بد که شیر دلیر *** چو سیلی ز بالا در آمد به زیر
چو عمار مؤمن را دید آن هلال *** ببد رویش از غم چو زرّین هلال
بدانست کان شیر غرنده کیست *** چنین تند و تازنده (3) از بهر چیست
3250 همی گفت کاین شیر سیر(4) آمدست *** ابر عالم این شیر چیر آمدست
مرا نزد این شیر مقدار نیست *** به جز کش هزیمت مرا کار نیست
بگفت این و برتافت از وی عنان *** هلال آن زمان از نهیب روان
چو فرزند حیدر بدیدش قفا *** بگفت ای شجاع این هزیمت چرا ؟
نداری تو شرم ای سرافراز مرد *** که بگریزی از ما نجسته نبرد ؟
3255 هلال آن زمان گفت یا شیرزاد *** مرا زان سنان تو روزی مباد
منم مرد میدان چو مردت نیَم *** تو دانی که من هم نبردت نیَم
هزیمت شدم از تو ای شیر مرد *** به جای آر با من چو خوی پدر
1.اپیر 2. زین 3. یازنده 4. شیر صفحه (147)
چو بشنید گفتار عمار وی * *** شتابید از کین به پیکار وی
بگفتش ایا دشمن حیلهگر *** به چاره نخواهی زما برد سر
3260 تو با قیس آن کردی ای بدنشان *** که اندر عرب کس نکردست آن
چو عمار در جنگ شد با هلال *** همی کرد از کین هلال احتیال(1)
چو محتال بود و قوی بال بود *** دلار بد و شیر چنگال بود ]89پ[
چو فرزند حیدر بدید آن چنان *** بغرّید مانند شیر ژیان
فرس را برانگیخت آن گُردگیر*** نگه کرد در کار عمار پیر
3265 به عمار گفت ای عم نیک بخت *** تو آن دَه تنان را فروبند سخت
که ایدون نباید کز این بد نشان *** بر اندام تو ناگه آید زیان
چو بن علقمه دید دیدار وی *** بترسید زان رُمح خون خوار وی
بگفت ای دلاور چو عمار مرد *** بسنده است ما را به گاه نبرد
نخواهد که باشیش در جنگ یار *** کز این در شجاعان رسد عیب ]و[ عار
3270 محمد بدو گفت ایا بد نژاد *** کس از ما نبیند مگر دین ]و[ داد
بگفت این و یک حمله کرد آن گزین *** میانش گرفت و بکندش ز زین
به آسانی‌اش در زمین بر نهاد *** فروبست دستش سبک شیرزاد
ببردش پیاده هم اندر زمان *** بر پیر عمار روشن روان
پس آن ده تنان را ببستند سخت *** و بر اشترانْشان ببستند رخت
3275 عیالان قیس گزین را چو باد *** ابر اشترانْشان نشاندند شاد
پس آن بندیان را به صد عیب و عار *** همی تاختند آن یلان مردوار
به عمار فرخنده گفتا هلال *** که باشد چنین کار کار محال
که ما را چنین خوار و خسته روان *** همی برد خواهید چون بردگان
نه آخر مسلمان و آزاده‌ایم *** به حکم محمد رضا داده‌ایم ؟
3280 محمد بدو گفت ایا بی ادب *** تو کردی ابر جور و کینه طلب
*.] یعنی : چو عمار گفتار وی را شنید…[ 1. اختیار صفحه (148)
مسلمان بد آن که بر (1) مرتضی *** جفا کردی با وی تو ای بی وفا ]90ر[
تو خود را نگویی نخست این چنین *** که ما را بیاموزی اکنون زکین؟(2)
عدوی وصیّ نبی را خدای *** مسلمان نخواندست ایا زشت رای
مسلمان نبد قیس ایا بدسگال *** تو کردی عیالان وی را نکال؟
3285 نَکالت کنم من کنون آن چنان *** که کردی تو مر قیس را بی گمان
دل قیس از این شادمانه کنم *** تو را سخره(3) بد زمانه کنم
هلال آن زمان گفت ایا زادمرد *** پدرْت این چنین کار هرگز نکرد
و من نیستم دشمن مرتضی *** ورا دوستم گر چه کردم خطا
ولیکن به در خورد خود آب روی *** ندیدم برِ وی من ای نام جوی
3290 چو بوبکر ]و[ عمّر گرامی نداشت *** مرا و زمن دل گرانی بداشت
هم از اول این کار نامد به خیر *** سرانجام بر طلحه و بر زبیر *
کنونی اگر من جفا کرده‌ام *** وفا کن تو با من که آزرده‌ام
تفضل کن ای میر و خوش کن منش *** مکن بیش از اینْمان کنون سرزنش (4)
رها کردشان آن یل پاک زاد *** همه اسب و ساز و سِلَح باز داد
3295 بگفتش علی را ز چون تو چه باک ؟ *** تو بد کرده‌ای (5) بر سر توست خاک
برو نزد آن کش که خواهی کنون *** چو کردی دگر باره‌مان آزمون
بگفت این و برگشت شیر از شکار *** به کام و دل خویشتن آشکار
عیالان قیس گزین را به ناز *** رسانید زی قیس آن سرفراز
ببد شادمانه دل مرتضی *** چو قیس گزین شد از آن غم رها

3300 و زان روی بن علقمه شادمان *** همی رفت و ناسود می یک زمان ]90پ[
نیاسود تا آشکارا ندید *** حصار دمشق او معین به دید
1.آن که ز بر 2. ]/دین[ 3. صخره
*.] ارتباط این بیت با داستان نامعلوم است.[ 4. سرزنخش 5. کرده‌ای صفحه (149) چو نزدیک شهر آمد و شاد شد *** دلش زان غم راه آزاد شد
بر اسود یک لخت آن جا و پس *** برِ پورسفیان فرستاد کس
ز احوال خود داد او را نشان *** ببد شاد فرزند سفیان از آن
3305 ابومخنف آرد خبر اندر این *** ز گفتار و کردار آن فعل و کین
که چون آگهی یافت آن بدسگال *** ز کردار آن شوخ دیده هلال
بفرمود بن عاص را با سپاه *** پذیره شدندشان هم از گرد راه
تو بنوازشان گفت نزد من آر *** که تا ما چو باید بسازیم کار
که مردی بزرگ است و نامش هلال *** شجاع است و مردانه و با کمال
3310 دگر کز مهاجر وز انصار یار *** تنی ده بیاورده است نام دار
بر آن سان که سالارشان کرد امر *** برون برد لشکر ستم کاره عمرو
چو دیدند آن روی بن علقمه *** پیاده شدند با سپاهش همه
چو مر یکدیگر را بدیدند روی *** بکردند از هر دری گفت و گوی
سوی قصرشان برد پس با نشاط *** بیفکنده بد پورسفیان سِماط
3315 به خوان بر نشاندَندِشان شادمان *** نشستند و خوردند نان آن زمان
شدند آن زمان نزد سالار خویش *** نوازیدشان (1) میر ]و[ بنشاند پیش
ببوسیدشان روی فرزند صخر *** در آن چاپلوسی همی جست فخر
همی گفت این‌ها سران سرند *** پسندیده یاران پیغمبراند
ببد آشکارا بر ایشان کنون *** که از دین حق رفت حیدر برون ]91ر[
3320 عیان شد که من کار دین پرورم *** به حق نایب (2) دین پیغمبرم
در این طالب خون عثمان پیر *** ببودند ما را به حق دستگیر
ببودند از آن شامیان شادمان *** به نفرین گشادند هر یک زبان
بر آن کس که یزدان جان آفرین *** ورا آفریدست از آفرین
لعین گفت از تیغ ما بوتراب *** نهان گردد اکنون به زیر تراب
1.نوازنده‌شان 2. نیت
صفحه (150)

3325 چو زین آگهی یافت خورشید دین *** خبر داد یاران خود را از این
علی گفت از اندازه بگذشت کار *** بکرد آن لعین کفر خود آشکار
ز (1) حکم خدا و رسول خدای *** به یکباره ملعون برون برد پای
بدین گفته‌هامان خدای شما *** بسندست ]و[ تنزیل و محکم لوا
گوای دگر قول پیغمبرست *** که گفتست حیدر تنم را سر است
3330 کسی کاو کند با علی دشمنی *** چو ابلیس دون کرده باشد منی
و لیکن کسی کاو منافق بود *** ابا دیو ملعون موافق بود
نداند همی آن سگ خاک سار *** که وی پای دارد ابر دمّ مار
بدین ذوالفقارش من از خواب جهل *** برانگیزم این نزد ما هست سهل
ابومخنف آرد خبر اندر این *** که چون گفت آن حیدر پاک دین
3335 درنگی درا ین رای ]و[ فکرت بماند *** پس او سعد عبّاده را پیش خواند
بدو گفت ای سعد از بهر من *** تو زی مصر شو با یکی انجمن
ببر ای هنرمند شایسته یار *** تو چندان که خواهی از آن جا سوار
بدو گفت سعد ای گزیده امیر *** کنون رایتم بس بود دستگیر ]91پ[
پس ار دشمن آید به پیکار من *** مدد خواهم ای شهره سالار من
3340 علی گفت شایسته باشد تو رو *** درنگی مکن بیش و پندم شنو
ز خویشان گزین کرد سعد آن زمان *** دو صد مرد مردانه کاردان
امام هدی رایتی نو سفید *** بدو داد و دادش به نیکی (2) نوید
بدو داد پس نامه‌ای بوالحسن *** بگفتش برِ مصریان بر ز من
چو رفتی به مصر ایدر این نامه را *** بخوان بر همه مصریان بر ملا
3345 ز فرمان یزدان مبر پای پیش *** مکن هیچ کاری ز اندازه بیش
چو دو کار یک جای پیش آیدت *** تو آن کن کز او مزد بفزایدت
حق دین نگه دار و بیشی مجوی *** سخن بر گزافه ز هر در مگوی
1.به 2. داش بلنکی
صفحه (151)
به هر کار در خوب اندیشه باش *** همه داد ورز ]و[ وفا پیشه باش
ز بیدادگر باش تو بر حذر *** که تا بر تو نارد به ناگه حشر
3350 طلب کن به کو ابن مسروح را *** چو بایدْش بستان از او روح را
چو بنیاد این خون عثمان از اوست *** در فتنه و دام شیطان از اوست
بگفتش سپس (1) قیس با سعد شاد *** برفت و سپه برد مانند باد
ببرّید ره سعد آهسته وار *** به مصر اندرون رفت آن نام دار
چو مردم از او آگهی یافتند *** به دیدار وی تیز بشتافتند
3355 همه با سلام و سلامت شدند *** که تا نزد وی بی ملامت شدند
بگفتندش ای میر شاد آمدی *** چو بر طاعت ]و[ دین و داد آمدی
جهان آفرین نیک خواه تو باد *** همیشه ظفر بر سپاه تو باد ]92ر[
به دیدارشان سعد خرم ببود *** ز گفتارشان شاد و بی غم ببود
سبک قیس عبّاده با مصریان *** سوی مسجد جمع شد آن زمان
3360 نسیم سخن‌های شاه عرب *** برانگیخت از جان پاکش طرب
چو مردم همه سوی مسجد شدند *** اگر چه گروهی نه بر جد شدند
هنرمند بدار دل قیس و سعد *** به فال مبارک در آن وقت سعد
سبک رفت بر منبر و خطبه کرد *** ز وعد ]و[ وعید او سخن جمله کرد
از آن پس سر نامه را باز کرد *** سخن‌های آن نامه آغاز کرد
3365 برافشاند آن گوهر پربها *** سر مؤمنان پر از آن گفته‌ها
به نام جهان‌دار پروردگار *** ز پیغام حق صاحب ذوالفقار
زحکم خدای بشیر و نذیر *** چو زی مصریان بد صغیر و کبیر
ز امر و ز نهی و زوعد و وعید (2) *** چه نزد امیر و چه نزد عبید
به قیس عباده سپرده قضا *** ز بهر رعیت بجسته وفا
3370 نموده ثواب امانت به حق *** بداده نشان از خیانت به حق
1.بگفت پس 2. عید
صفحه (152)
ز شیرین سخن‌ها و الفاظ خوش*** دل مصریان از طرب کرد کش
چو نامه فرو خواند قیس دلیر *** به تعجیل از منبر آمد به زیر
بدان مصریان داد پس قیس دست *** و با تن به تن عهد محکم ببست
بدان مهتران گفت اندر نهان*** کز این شروح آوریدم نشان
3375 از آن بدکنش گر نشانم دهید *** یکی راحت روح ]و[ جانم دهید
گر آن بدکنش را به چنگ آوریم *** ببندیم و نزدیک حیدر بریم ]92پ[
که آن دشمن دین پیغمبر است *** بر اهل نفاق او به لعنت سر است

بگفت این و زان جایگه شد به در *** سوی خانه رفت او دل اندر فکر
که تا بر چه گردد سپهر بلند؟*** که را بخت افزون رساند(1) به بند؟
3380 چه بازی کند گردش روزگار ؟*** که را بخت بد باشد آموزگار؟
چو زین آگهی یافت ابن شروح *** تو گفتی برون رفت از تنْش روح
برون رفت از مصر پوشیده روی *** گه (2) شام آن دشمن چاره جویی
نهان گشت اندر دهی گرگ پیر *** همی خواند تلبیس نامه دبیر
نوشت او یکی نامه اندر زمان *** بر پورسفیان تیره روان
3385 به نامه درون گفت یا میر من *** به مصر اندر آمد کس ابوالحسن
فروبست با مصریان بیعتی *** برانگیخت با ما یکی صنعتی
کس بوالحسن سعد عبّاده است *** برِ مصریان دعوت آورده است
ولیکن ندارد دو صد مرد بیش *** ببرد او بدین مردمان کار پیش
قوی شد دل مصریان ای امیر *** همه سودمان شد زیان ای امیر
3390 تو را کردم آگه از این کار من *** ایا فخر ایام و سالار من
که تا تو ببندی ز حمیت میان *** سپاهی فرستی به ما بی‌کران
که تا کار بر ما نگردد دراز *** فزون‌تر نگردد از این حیله ساز
بگفت این و آن نامه را شور بخت *** بپیچید و رویش نهان کرد سخت
1.رسانند 2. گهی
صفحه (153)
سپردش همان گه به عاص اسد *** هم اندر زمان چاره جویی از حسد
3395 گسی کردش و رفت مانند باد *** هم اندر زمان عاص دشمن نژاد ]93ر[
چو دودی برِ پورسفیان رسید *** نوشته بدو داد کاو را بدید *
چو آن نامه بر خواند آن بدنشان *** ببد کور رنگ رخش ز عفران **
بگفت (1) آن زمان پورسفیان به عمرو *** که بخت بد از فتنه خوردست خمر
ببد مست ایا عمرو وز مستی اوی *** همی کرد خواهد کنون پستی اوی
3400 فراوان شگفتی ببیند کسی *** کز این بند کشتی ببیند کسی ***
بسا شیرگیران بمانند اسیر *** که چون برکشد شیر شرزه نفیر
کنون مصر بگرفت مرد علی *** ببازید در مصر نرد علی
ببرد او کنون یک ندم نرد را *** بباید شکست از تنش نرد را
نباید که یاری کنند بیش‌تر *** سپاه ایدر آرد ز کین پیش‌تر
3405 خردمند ابن شریح این زمان *** از این حال‌ها داد ما را نشان
کنون قیس(2) گوید به مصر اندر است *** ز خویشانْش با وی یکی لشکر است
از او هست مُتْواری ابن شروح *** همی ترسد این پیر از بهر روح
سپاهی فرستم کنون با هلال *** سوی مصریان من ز بهر قتال
بگفت این و کس کرد آن بدسگال *** هم اندر زمان نزد نامی (3) هلال
3410 چو بشنید پیغام رفت همچو باد *** بر پورسفیان ناپاک زاد
بدو ابن سفیان بگفت آن زمان *** ببند از پی کینه جستن میان
سوی مصر شو با سپاهی تمام *** به شمشیر بستان ز بدخواه کام
*.] در بالای این صفحه عبارت «قالب الارواح» نوشته شده و در حاشیه سمت راست بیت 340 به این شکل تصحیح (؟) شده است. «کنون مصر نگرفت مرد علی / بیارمد در مصر نزد علی » حواشی این صفحه به خط کسی غیر از کاتب است.[
**. ] معنای مشخصی برای «کور رنگ» یافت نشد.[ 1. ببد
***.] معنای مشخصی یافت نشد.[ 2. قیص 3. حامی
صفحه (154)
گزین کن ز مردان جنگی سوار *** از این لشکر ما کنون سی هزار

چو گفت این سخن پورسفیان حرب *** یکی نامه بنوشت پس گرم و چرب ]93 پ[
3415 بر قیس (1) عبّاده از روی بند *** سخن‌هاش مانند الماس ]و[ قند
در او گفته‌ای فیض چون تو امیر *** سزد گر بودْمان به حق دست گیر
اَبَر موجب آن که بودت پدر *** بر میر عثمان چو نور بصر
چو شد کشته عثمان به مکر علی *** تو مهر علی چون ز دل نگسلی ؟
نبینی تو ای مرد والا نسب *** که چونند با من سران عرب ؟
3420 کا تا طالب خون عثمان کنند *** جهان بر علی همچو زندان کنند
تو را گر درم باید و جان خویش *** میاور ]به[ پیکار ما پای پیش
که هچون من شدم آگه از کار تو *** شدم دشمن زشت کردار تو
پس ر سر درآری به فرمان من *** شوی ایمن از غرق طوفان من
امید منت کشتی نوح باد *** عطای منت راحت روح باد
3425 پس ار بربگردی (2) برِبوتراب *** بمانی به شمشیر ما در عذاب
عذابم به پولاد کین کش بود *** چو خشمم (3) بر اعدا چو آتش بود
فرستادم اینک پس این نامه در *** سپاهی کز او شد قضا بر حذر

هلال است سالار بر این سپاه *** تو سالار لشکر به از وی مخواه
بگفت این و آن نامه پرو عید *** سپرد ابن سفیان به دست یزید
3430 بگفت این یزید این وعید مرا *** به قیس عباده رسان تو هلا
از آن پس به بن علقمه گفت هین *** سواری هزار از سپه برگزین
همه گردگیران شمشیر زن *** یلان قوی بال پولادتن
بِبَرشان جریده به مانند باد *** شوی مصر بستان زبدخواه داد ]94ر[
چنان کن که چون دشمن آگه شود *** درازی بالاش کوته شود
3435 بر این دل نشستست ابن شروح *** سوی رایت ما سپردست روح 1.قیص 2. ]/ نگردی [ 3. چشمم صفحه (155)
پس ار(1) قیس (2) پذرفت این پندها *** دلش را تو خوش کن هم از قندها
همی باش تو نزد ابن شروح *** ز پیمان ما تازه دارش تو روح
که تا زی تو آینده ای نام دار *** سواران شمشیر زن سی هزار
تو خالی کن آن گه به شمشیر تیز *** ز بدخواه ما مصر در خون بریز
3440 به جز کشتن و سوختن آن زمان *** مکن هیچ کار ای یل کاردان
همین است درمان که گفتمْت من *** برو شاد ایا گرد لشکر شکن

فرستاد پس نامه‌ای همچنین *** به عدالله بن شروح آن لعین
گشاده بدو بر درِ راز خویش *** بگفتا که پیشی مکن ساز خویش*
همه کار کن بر مراد هلال *** حذر کن به هر حال از بدسگال

3445 چنین گوید آن راوی کاردان *** که شد نامه پورسفیان نهان
بر قیس(2) و آن نامه بر خواند قیس *** بترسد و از غم فروماند قیس (2)
زمانی در آن غم فرو برد سر *** زهر کس نهان کرد وی آن خبر
پس از صدر برخاست در خانه شد *** ز اندیشه‌ها(3) همچو دیوانه شد
بُدش دخت بوبکر جفت عزیز*** نهانی نبودش از او هیچ چیز
3450 بدو برگشاد آن همه راز خویش *** نگر کان زن او را چه آورد پیش
زنش گفت ایا قیس (2) هشیار باش *** به هر کار در با خرد یار باش
علی از تو دور است و آگاه نیست *** از این دشمنان راه کوتاه نیست ]94پ[
تو گر جنگ جویی شکسته شوی *** مگر خسته گردی و بسته شوی
دگر آن که سادات شاه عرب *** کند از علی خون عثمان طلب
3455 چو فرزند سفیان در گنج‌ها *** گشادست بر حق این رنج‌ها
تو گر پند گیری و فرمان کنی *** همه کار دنیا به سامان کنی
1.از 2. فیض
*.]یعنی : پیشی ـ=برتری جستن ) را ساز و آهنگ کار خود قرار نده.[
3. اندیشه‌ها
صفحه (156)

به فرمان زن قیس (1) بشکست عهد *** چو بد آن سخن‌ها بر او همچو شهد
پس از خویشتن دید قیس (1) آن صواب *** که آن نامه را خوب گوید جواب
جوابی نوشت آن گه آن نامه را *** در آن نامه بستود بدکامه را
3460 دلم گفت پیوسته در عهد توست *** خرد طالب طلعت سعد توست
توی ای امیر بنگر که چون آمدم *** چو از نزد حیدر برون امدم
جز از خویش ]و[ پیوند با خویشتن *** سپاهی نیاوردم ای میر من
چو رای دلم بد به پیمان تو *** دو گوش ]و[ سرم بد به فرمان تو
بیایم بر تو به آهستگی *** نبینی ز ما جز که شایستگی
3465 بر این روی وی نامه بنوشته بود *** فرستاده زی (2) پورسفیان چو دود
چو نامه بر پورسفیان رسید *** فروخواند و رویش چو گل بشکفید
بگفت از گنه قیس بیزار شد *** بُد او خفته یک لخت بیدار شد
پذیرفته را گر به جای آورد *** ز شادی درختی به پای آورد
گر ایدون که هست این سخن احتیال *** نهانْمان نماید زهر در هلال
3470 چو بن علقمه نیست غافل از این *** شب و روز دارد بر او بر کمین
بر این رای پیوسته تدبیر کرد *** نداند که ایزد چه تقدیر کرد ]95ر[
کرا دل به تقدیر خرسند نیست *** نصیبش ز تدبیر جز بند نیست
کرا یار شد گردش آسمان *** بود دور گردونْش چون پاسبان
چنین است آیین ما را ز دهر *** گهی شد بار آورد گاه زهر
3475 به بازار دنیا به جز مردِ مرد *** بدین سودمندی تجارت نکرد
چه مرد است وی کاو بجوید جهان *** جهان آیدش کز جهان شد جهان
جهان آید و بر جهان بُد امیر *** که برد از جهان گوی ملک کبیر
از آن میر کش یافت ملت محل *** به وقتی که بشکست لات و هبل
کرا بود چون عَمرو و عنتر شکار *** به شمشیر اسلام کرد آشکار 1.فیض 2. زین
صفحه (157)
3480 برانگیخت از ناکثین رستخیز*** در آن دشت رَقّه به شمشیر تیز
نگر تا چه کرد او بدان ناکثین *** به شمشیر دین در حق داد و دین

به وقتی که قیس (1) عباده تمام *** فرستاد نامه به نزد امام (2)
که فرزند سفیان به نزدیک من *** یکی نامه کرد ای چراغ زمن
به تهدید و تلبیس سوگندها *** که من آب و آتش زنم بر شما
3785 سپاهی برون کرد ای نام دار *** بر آثار آن نامه بر بی‌شمار
تو را باز گفتم کنون ای امام *** چو من عاجزم اندر این والسلام
چو نامه برِ شیر یزدان رسید *** فرو خواند و آن گفته‌ها را بدید
امام هدی گفت قیس آن زمان *** بکرد آشکار آنچه (3) بودش نهان
همی رفت خواهد کنون سوی شام *** بر پورسفیان سخن شد تمام
3490 همانا که نشناخت وی قدر دین *** بدل کرد دین را مگر وی به کین ]95پ[
کرا دل به دینار شد خواستار *** دو رویه (4) شود دلْش ]و[ زنهار خوار
چو گفت این سخن مرتضی در زمان *** به فرزند بوبکر گفت ای جوان
تو برخیز و هین با چنین راستان *** چو بادی کنون حضره * مصریان
سواری هزار از دلیران دین *** تو بگزین و با خود ببر ای گزین
3495 چو دشمن ره مصر جوید همی *** ز گل قیس *** ما خار بوید همی
در آن است دشمن که وی بی درنگ *** یکی برزند آبگینه به سنگ
نداند که روباه با شرزه شیر *** چو کشتی کند شیرش آرد به زیر
چو پیدا شود نور تاب آفتاب *** چگونه دهد روشنایی شهاب ؟
من آن آفتاب هدی گسترم *** که داماد و بن ْ عمّ پیغمبرم
3500 چه سنجد معادی به میدان ما *** که چون جنگ جویند مردان ما؟ 1.فیض 2. نزد الامام 3. آنچه
4.در رویه *. ] معنای مشخصی برای «حضره» یافت نشد.[ **. فیض
صفحه (158)
تو ای دینْ پرست از پی دین و داد *** کنون تیز‌تر شو ز تا زنده باد
برون رفت آن شیر جنگ آزمای *** چو بادی به فرمان شیر خدای
سپه بود با وی سواران هزار *** همه رزم دیده همه نام دار
محمد همی رفت چون تند باد *** دلش پر زتاب و سرش پر زداد
3505 بدو گفت بد مرتضی کای پسر *** ز دستان دشمن همی کن حذر
چو نیرنگ سای است اعدای دین *** شبیخون نگه دار و جای کمین
شب و روز از این دل پراندیشه دار *** حذر کردن و داد و دین پیشه دار
به حیدر بگفتا که فرمان برم *** ز فرمان تو زاستر نگذرم
بگفت این و بیرون شد آن هوشمند *** شب و روز می‌رفت پذرفته پند ]96ر[
3510 بر آن ره که می‌رفت آن پرهنر *** همی جست از بیخ دشمن خبر
بریدی بر آمد ز یک طرف راه *** ز ناگه بر افتاد بر آن سپاه

ببردند مردان دین تازیان *** به نزد محمد ورا در زمان
محمد بدو گفت نامه بیار *** که تا من بدانم که چون است کار
جوان مرد نامه بدو داد زود *** محمد فرو خواند چونان که بود
3515 به نامه درون بد نوشته چنین *** که آگاه باش ای سپه دار دین
که از امر تو گشت قیس (1) این زمان *** به دشمن همی رفت خواهد نهان
چو بفریفتش پورسفیان به زر *** درستی بدانسته باش این خبر
که چون دشمن آید به پیکار ما *** تبه گردد ای میر دین کار ما
تو فریاد رس باشمان ای امیر *** تویی مؤمنان را به حق دستگیر
3520 محمد چو بر خواند آن نامه گفت *** زما نیست این نامه اندر نهفت
و لیکن تو ای رادمرد این سخن *** چنان چون شناسی بگو پیش من
که قیس (2) عباده کجا بد کنون *** چو رفتی تو از مصر ناگه برون
جوان گفت در مصر بود او ولیک *** همی پخت از مکر و تلبیس دیک
1.فیض 2. قیص
صفحه (159)
به سه منزلی بود از وی هلال *** بر این رای بُد ساخته احتیال
3525 که چون قیس بیرون خرامد ز شهر *** هلال اندر آن شهر تازد به قهر
کند آن زمان غارت و سوختن *** از این روی خواهند کین دوختن
محمد چو بشنید این در زمان *** بپوشید دستی سلیحی گران

به یاران خود گفت آن شیر مرد *** که یکی سر بسازید کار نیرد ]96پ[
چو بدخواه قیس است تنگ این زمان *** نباید که بیرون جهد از میان *
3530 وز او تا بر قیس ره بد دراز *** پس آن راه بد پر نشیب و فراز
پس آن قیس(1) روز دگر بامداد *** برون رفته بد از در مصر شاد
به درگاه لشکر گهی کرده بود *** چو با دشمنان کار پرورده بود
محمد از آن جایگه شیروار *** همی رفت و می‌برد بوی شکار
همی جست زیرش درون بادپای *** به مانند برق ز امر خدای
3535 چو سیلی که آید زبالا به زیر *** همی رفت اسب شجاع دلیر
به وقتی که بر شب شود چیزه روز *** درفشد درفشان چو از نیم روز
بدرّد هوا جامه قیرگون *** ز ما دل کشد روز رایت برون
رسید اندر آن وقت زی قیس ]و[ سعد *** محمد ابر نصرت و بخت سعد (2)
بغرید چون تندر (3) نوبهار *** فشاند آتش از تیغ کین برقْوار
3540 به نیزه عدو را بر آتش نشاند *** چو از نیزه بر دشمن آتش فشاند
چو دشمن سپه دید از چپّ و راست *** ده و دار ]و[ گیر دو لشکر بخاست
ز بس طعن ]و[ ضرب سنان و حسام *** هوا زردگون شد زمین لعل فام
چو قیس عباده چنان دید کار *** به شمشیر زد دست چون شد سوار
چو شیر شکاری به پیکار شد *** ز پیکار جستن گرفتار شد
*.] در این جا کاتب به اشتباه دو مصراع دو بیت مختلف را کنار هم گذاشته و این بیت را ساخته است:
چو بدخواه تنگ است فیض این زمان نباید که بیرون جهد از میان [
1.قیص 2. ]/ بختِ سعد[ 3. تندر صفحه (160)
3545 گرفتار و بندیّ(1) دهر سپنج *** ز بد رسته آید به کم مایه رنج
گرفتار بد آن جهانی (2) بود *** که بند و غمش جاودانی بود
به هر دو جهان آن بود رستگار *** که داند حق نعمت کردگار
حق نعمت آن کس شناسد تمام *** که داند حق مصطفی و امام
امام حق آن پاک دین حیدر است *** که بن عمّ و داماد پیغمبر است
3550 کسی کاو بدو دست و لشکر کشید *** روانش به نار جهنم رسید
کرا رای زی پورسفیان بود *** چو سفیانیان هم به نیران بود
ز فرزند سفیان ابر قیس (3)]و[ سعد *** ببند نحس آن وقت ایام سعد
چو شد قیس (3) بسته محمد ورا *** فرستاد نزد امین حیدرا
عیالان وی را به عهد و الامان *** گسی کرد با وی هم اندر زمان
3555 از آن جای پس ابن بوبکر شاد *** سپه برگرفت و بنه بر نهاد
به مصر اندرون رفت آن نام دار *** بر اعدای حیدر شده کامگار
پذیره شدند اهل مصرش همه *** که خود بی شبان مانده بد آن رمه
همی خواند هر کس بر او آفرین *** و بر احمد و حیدر پاک دین
چو در مصر شد ابن بوبکر شاد *** درِ عدل بر مصریان برگشاد
3560 ابرمصریان خوانْدش در به در *** گزین نامه حیدر پرهنر
زپیمان و فرمان و عهد و وفا *** ز طاعات ]و[ احسان ]و[ خوف و رجا
محمد چون آن گفته‌ها (4) یاد کرد *** دل مصریان را همه شاد کرد
شدند آگه از حال وی مصریان *** پراکنده گشتند پس یک زمان
کنون لوط یحیی خبر آورد *** در این حال این قصه را سر برد ]97پ[
3565 چو مر قیس (5) عباده را آن چنان*** ببردند نزد علی تازیان (6)
به زندان فرستاد از گرد راه *** امام هدی حیدر دین پناه
1.گرفتاری و بند 2. جهان در 3. قیص
4. گفتها 5. قیص 6. تازنان
صفحه (161)
فرستاد جابر بر قیص(1) ]و[ سعد *** یکی برگ در حال بر فال سعد
به فرمان سالار اسلامیان *** دل قیس (1) شد شادمانه از آن
فرستاد از بهر جابر چو باد *** بسی هدیه زی قیس (1) تا گشت شاد
3570 امام هدی خواند روز دگر *** بزرگان دین را یکی سر به سر
و مر قیس را پیش خویش آورید *** بساط سیاست فروگسترید
بدو گفت ایا قیس دشمن شدی *** ز محشر بگو از چه ایمن شدی ؟
تو را شرم باد از جهان آفرین *** چو نفرین گزیدی تو بر آفرین
تو آن خواستی کرد ای بدگمان *** که ابلیس گردد به تو شادمان
3575 کنون من تو را گوش مالی دهم *** دل تیره‌ات را خیالی دهم
ز دُرّاعه قیس دو آستین *** بفرمود درانیدن آن پاک دین
نوشتند ابر جامه قیس بر *** که عاصی شد این قیس بیدادگر
از ان پس دو گوشش بمالید سخت *** وصیّ نبی حیدر نیک بخت
فرستاد پس حیدر سرفراز *** مر او را به زندان دگر باره باز
3580 همی گفت این قیس با خویشتن *** که کشتن به از این چنین زیستن
پس از چند گه قیس را مرتضی *** به قول حسن کرد روزی رها
چو از حال قیس و محمد هلال *** شد آگه ز غم زرد شد چون هلال

بر پورسفیان هم اندر زمان *** فرستاد کس دشمن بدنشان ]98ر[
بر آن سان نبدشان نشان و خبر *** خبر کردشان آن بد خیره سر
3585 چون آن حال زی پورسفیان رسید *** غمان وی از نامه بر جان رسید
سبک عمرک عاص را پیش خواند *** از این در سخن پیش وی در براند
بدو گفت ایا عمرو تدبیر چیست ؟ *** شفی مان در این رنج پر درد کیست ؟
بدو عمرو گفت ای ستوده امیر *** تو زین کار جز فتح بهره مگیر
ز بهر هلال این زمان تو مدد *** برون بر یکی لشکری بی عدد 1.قیص صفحه (162)
3590 بگو تا بماند بدان جایگاه *** هلال خردمند با این سپاه
که تا پوربوبکر یابد خبر *** ز احوال این لشکرت در به در

یکی نامه بنویس از ان پس چو باد *** بر پوربوبکر بفرست شاد
به خوبی و نرمی و بند و فسون *** بکن ز اولش ای امیر آزمون
مگر پند تو باشدش سودمند *** وگر نه به قهر آوریدیمش به بند
3595 چنان کرد فرزند سفیان دون*** چو عمرک بُدش مر ورا رهنمون
برون کرد فرزند سفیان چون باد *** ز مردان جنگی عدد سی هزار
فرستادشان تیز نزد هلال *** هم اندر زمان آن سگ بد سگال
یکی نامه بنوشت پس همچو باد *** به نزد هلال و دلش کرد شاد
به نامه درون گفته بد ای هزبر *** تو می‌باش یک چند بر اسب صبر
3600 به بیداری اندر ابا این سپاه *** بمان شاد ایا گرد لشکر پناه
که تا من بدان پور بوبکر بر *** کنم حجتی عرضه ای نامور
مگر بنشود یک ره این پند من *** بپیوندد او دل به پیوند من ]98پ[
پس ار پند ما نایدش سودمند *** نبیند ز ما جز که بند و گزند
بگفت این و بنوشت اندر زمان *** از این در یکی نامه‌ای بدنشان
3605 برِ آن که بوبکر بودش پدر *** اگر چه علی راست همچون پسر
به نامه درون بد نوشته چنین *** که هست این ز گفتار سالار دین
بر پور بوبکر یار نبی *** که بودش پدر غم گسار نبی
چرا دور شد آن گرامی پسر *** ز غمری به یک ره ز خوی پدر ؟
و بر یاوران نبی از چه روی *** شدست این چنین دشمن زشت گوی ؟
3610 کنونگر ز کرده پشیمان شود *** مرا چون بباید به فرمان شود
بجوید دل دوستان پدر *** شکفته کند بوستان پدر
زما خشنودی یابد و خواسته *** ز جان آفرین خلد آراسته
پس ار سر بتابد ز فرمان ما *** سر]ش[ در هوا ماند از تن جدا
صفحه (163)
چو کردم برون من یکی لشکری *** کِشان بر نیاید همی کشوری
3615 که تا طالب خون عثمان کنند *** به سمّ فرس مصر ویران کنند
بگفت این و نامه گسی کرد پس *** هم اندر زمان ابن سفیان خس
ببردند این نامه را همچو باد *** به فرزند بوبکر دادند شاد

محمد چو برخواند آن گفته‌ها *** بدانست بنیاد آن سفته‌ها
بیفکند از دست آن نامه را *** و برداشت او کاغذ و خامه را
3620 مران گفته‌ها رانوشت او جواب*** به درخورد آن گبر دون بر صواب
چنین گفت از اول به نامه درون *** که یا بد کنش پورسفیان دون ]99ر[
بخواندم من آن گفته‌های خطا *** که بد گفته بودی تو ای بی وفا
تو خود را نوشتستی سالار دین *** نه‌ای تو به جز مهتر قاسطین
تو آن بد کنش ظالم فاسقی *** که بر دشمنان نبی عاشقی
3625 تو از پشت فرعونک مرتدی *** منافق بدی تیره تن کافری
تو را با خدا است این دشمنی *** چو از لشکر دیو و اَهرمنی
مرا پند دشمن نیاید به کار *** که آن قند دشمن بود زهر مار
تو ما را ایا پورسفیان دون *** چو قیس(1) عباده شماری زبون
به لشکر مترسان مرا بیش از این *** چو دیدی امام مرا پیش از این
3630 تو از عمرو ]و[ عنتر فزون‌تر نه‌ای *** و با مرحب و طوق هم بر نه‌ای
تو دانی که میرم بدین‌ها چه کرد *** در آوردگه روز جنگ و نبرد
تو ایدر گمانی مبر ای لعین *** که از ما همی جویی امروز کین
به تنها تنی ای خسیس دنس *** علی با تو و با سپاه تو بس
مرا گر پدر بکر صدیق بود *** پدر مر تو را صخر زندیق بود
3635 مرا گر زنند و کشندم رواست *** که جنت بدین هر دو دعوی مراست
همین بس مرا فخر چون بنگرم *** که من چاکر پاک دین حیدرم
1.فیض
صفحه(164)
بگفت این و نامه به دست یزید *** سپرد آن هنرمند مرد سعید
یزید لعین پورسفیان چو باد *** برون رفت از مصر هم بامداد
چو بادی بر پورسفیان رسید *** بدو داد نامهچنان کش سزید
3640 چو بر خواند آن نامه را پور هند *** بجوشید از خشم زنبور هند ]99پ[

فرستاد کس همچو باد شمال *** ستم کار ملعون به نزد هلال
که منشین و پیش اَ (1) یل کاردان *** سوی مصر شو با سپه تازیان
برافروز تیز اتش جنگ را *** چو الماس کن بر عدو چنگ را
به فرزند عاص آن زمان گفت خیز *** برون بر سپاهی ز بهر پریز
3645 سپاهی برون بر که دریا و کوه *** شود از تکاپویشان در ستوه
نبینی که دشمن چه گوید همی ؟*** چگونه در لاف کوبد همی ؟
به فرمان وی در زمان عمرو عاص *** سپاهی برون برد از عام و خاص
سپاهی چو مور و ملخ بی شمار *** همه غرقه در آلت کارزار
همه دشمن ملت مصطفی *** همه کینه ور گشته با مرتضی
3650 از این سان سپاهی برون برد عمرو *** ز حمیت دو مرده همی‌خورد خمر
چنان خورد عمرو ستم کاره خمر *** کز آتش همی باز نشناخت تمر
بفرمود تا طبل رفتن زدند *** به یکباره از شهر بیرون شدند
سپه طبل رفتن فرو کوفتند *** ز دل آتش کین بر افروختند
ببستند بار (2) و برفتند تیز *** چو دیوان مازندران از ستیز
3655 شب و روز آن لشکر شامیان *** همی رفت و ناسود می یک زمان
چو مانده شدی اسبشان اندکی *** به سوی چرا گه شدندی یکی
چو آن بارگیشان بخوردی گیاه *** شدندی سپه بار دیگر به راه
بریدند از این گونه راه دراز *** عدوی امین حیدر سرفراز ]100 ر[
چو پیوسته شد آن سپه با هلال *** به سان قمر شد ز شادی هلال
1.ای 2. باز
صفحه (165)
3660 ببودند یک چند آن جایگاه *** بر آن تا بر آسود لختی سپاه
همه روز ]و[ شب عمرو عاص و هلال *** همی ساختندی ره احتیال
ابومخنف آرد کنون این خبر *** ز روی درستی و روی عبر
زحالی که شد مصر پر گفت و گوی *** از آن لشکر عمرو پرخاش جوی
به نزد محمد شدند آن زمان *** بزرگان آن شهر بسته میان
3665 بگفتندش ای گرد لشکر پناه *** عدو آوریدست بی مر سپاه
بر آن آمدند این صغیر و کبیر *** که تا مصر ویران کنند ای امیر
کنون ما بکوشیم از بهر دین *** به شمشیر دین ای امیر گزین
به فرمان تو ای یل نام دار *** برآریم از این دشمن دین دمار
محمد ببد شاد و گفت این زمان *** فرستم یکی نامه‌ای مهتران
3670 به نزد وصی ّ بشیر و نذیر *** نمایم بدو از قلیل و کثیر
از آن پس بسازیم تدبیر کار *** به نیروی یزدان پروردگار
بکوشیم تا دست این قاسطین *** شود کوته از راه این داد و دین

محمد به نزد گزین جهان *** یکی نامه بنوشت هم اندر زمان
در آن نامه گفت ای شه بی همال *** بپیوست بن عاص دون با هلال
3675 نشستند با لشکری بی کران *** ابر حدّ مصر ای شه مهتران
چنان رای کردم من ای دین پناه *** که از مصر بیرون شوم با سپاه
چو کرد این سخن را محمد تمام *** فرستاد نامه به نزد امام (1)

چو نامه رسیدش برِ بوالحسن *** بخواند آن امین نامه بر انجمن ]100پ[
چنین گفت از آن پس به نامی (2) سعید *** امام هدی شه سوار سعید
3680 که بر ساز هین روزگار سفر *** سوی مصر شو از صبا تیزتر
بر پور بوبکر دانش‌پذیر *** تو باشش به هر کار یار و مشیر
بگویش که زنهار هشیار باش *** ولی را به هر نیک در یار باش
1.نزد الامام 2. نام
صفحه (166)
ز مکر عدو باش تو بر حذر *** ز حال سفر نیز و حال حضر (1)
شبیخون نگه دار و جای کمین *** شب و روز ایا شه سوار گزین
3685 مشو غافل از دشمن از هیچ حال *** که جادو چو دیوند عمرو و هلال
اگرْتان مدد باید ای نام دار *** چو بادی فرستید زی ما سوار
به فرمان سالار دین بی درنگ *** سعید دلاور میان بست تنگ
به زین اندر آورد شب رنگ را *** بر او کرد تنگ آن زمان تنگ را
به زین اندر آورد آن گاه پای *** همی گفت رفتم به نام خدای
3690 همی جست چون برق شبرنگ وی *** چو باد هوا بد سبک سنگ وی
بر آن سان شب و روز کرده یکی *** همی رفت و ناسود جز اندکی
تو گفتی که شیری ز بهر شکار *** برون رفت اشفته در مرغزار
به کف در گرفته یکی اژدها *** که جان عدو زو نگشتی رها

بر این سان بر چاهساری رسید *** پیاده شد و پس دمی بر کشید
3695 شبانی بدید او بر آن چاهسار *** یکی گرگ را بسته بود استوار
همی زد بر آن گرگ راعی (2) به تاب *** همی گفت ای بی وفا بو تراب
بکشتی تو عثمان فرخنده را *** نبخشودی آن میر زیبنده را (3) ]101ر[
تو از طلحه وز زبیر ای سترگ *** چه جستی نگویی تو ای شوخ گرگ
کنون من بدین چوب دستی سرت *** بکوبم کنم همچو خاکسترت
3700 به درخورد خویش از من ای بوتراب*** بچشی یکی جاودانی عذاب
بر این گونه آن گرگ را سر شبان *** همی کوفت (4) در گفت و گو آن زمان
سعید اندر آن کار او خیره ماند *** چو بیدی در آن خشم لرزنده ماند
به نزد شبان شد سعید آن زمان *** بدو گفت دیوانه‌ای ای شبان ؟
بماندم ز کارت من اندر شگفت*** چو با گرگ هرگز کسی این نگفت
1.بشر 2. راوی 3. مرا 4. کفت صفحه (167)
3705 مرا گر از این (1) راز آگه کنی *** غمان درازم تو کوته کنی
شبان گفتش ای میر بیدار دل *** به معنی از این راز بسپار دل
تو بشنو که این گرگ بی چاره کیست *** پس این زحمت و گفتن من ز چیست
چو ماننده بوتراب است این *** چه مردی است دانی بیاور جواب
شبان گفت مردی است او بی نماز *** مسلمان کش است و منافق نواز
سعیدش بگفت ای شبان مؤمنی ؟*** ز دوزخ بر این گفته‌ها ایمنی؟
بگو تا تو را دین و راه تو چیست ؟*** در این دین تازی تو را شاه کیست؟
شبان گفت من شیعت حیدرم *** غلام همه آل پیغمبرم
3715 سعید آن زمان گفتش این بوتراب *** امام تو باشد بر این بر صواب ]101پ[
در این علی (2) این نام جز بر علی *** نیفتد تو زین دل چرا نگسلی (3)؟
شبان چو شنید از سعید این سخن *** بپیچید چو مار بر خویشتن
دو دستش برآورد از این غم شبان *** به رخ بر همی زد به سان زنان
همی گفت ای وای من خاکسار*** ز گفت و زکار بد آموزگار
3720 به گفت بد آموز غِرّه شدم *** که تا همچو مروان و مرّه شدم
بگفت این و پس گوسفندی بزرگ *** بکشت و نهادش در آن پیش گرگ
چو آن گرْسنه گرگ آن را بخورد *** شبانش از آن بند آزاد کرد
همی گفت آیا کردگار جهان *** شناسنده اشکار و نهان
تو دانی که من دوست‌دار که‌ام *** در این کوی اسلام یار که‌ام
3725 چنین گفت پس با سعید آن شبان *** که ایدر بمان ای سعید این زمان
درنگی که تا من چو باید تمام *** بسازم کنون کار خویش ای همام
به نزد تو آیم سبک ساخته *** ز کار بدآموز پرداخته
1.زین 2. ]/عهد[ 3. ]/ بگسلی[ صفحه (168) بجویم به یکباره عذر گناه *** کنم جان فدا پیش شیر اله
سراقه بدش نام پیر (1)شبان *** که شد از همه بد بری آن زمان
3730 سراقه بگفتاین و مانند باد *** برفت و شد از بخت فیروز شاد
سر آن بد آموز را از بدن *** ببرّید و لد دور کرد از حزن
همی گفت جای بدآموز ما ***سزایش چنین است که کردیم ما
بدآموز را پس جزا بس چنین *** که کردست لعنت به شیر عرین
بدآموزِ آن توبه کرده شبان *** بزرگی بد از تخم سفیانیان
3735 شب و روز جز لعنت مرتضی *** نیاموختی آن لعین بی وفا ]102ر[
چنین گفت این مردمان بوتراب *** نترسد ز مرگ و ز حشر و حساب
سراقه چو آگه شد از راز وی *** فروبست یکباره آواز وی
به خیمه درون خفته بُد آن پلید *** که آمد سراقه سرش را برید
بپوشید از ان پس سلیح گران *** و بر مرکبش بر نشست آن زمان
3740 سر آن لعین برد پیش سعید *** بدو گفت شد روزم امروز عید
ز هر غم شدم من کنون رستگار *** ز دیدار تو ای خجسته سوار
بگفت این و رفتند (2) آن دو دلیر *** سوی مصر مانند غرنده شیر

رسیدند در مصر از بامداد *** برفتند نزد محمد چو باد
سعیدش بپرسید و دادش سلام *** زسالار اسلام از خاص و عام
3745 همه پندهای وصی نبی *** بر آن پاک دین خواند مرد وفی
محمد به دیار وی شاد شد *** روانش ز اندیشه آزاد شد
چو بشنید او گفته مرتضی *** شکفته شدش بوستان وفا
ز حال سراقه سعید آن زمان *** سخن گفت در پیش آن مهربان
وز احوال آن گرگ و آن گفت و گوی *** که با گرگ کرد آن یل عذر جوی
3750 شگفتی بماندند از آن انجمن *** ز کردار آن دشمن بوالحسن
1.نام آن پیر 2. رفت
صفحه (169)
زکار سراقه شدند شادمان *** نواختند هر کی ورا در زمان
بکردند یک یک بزرگان دین *** ز دل بر سراقه بسی آفرین
همی گفت هر کس که جز مردِمرد *** نکرد این چنین کار کاین مرد کرد
بهشت خدای جهان را به جان *** خَرَد بد نباشد همه رایگان ]102پ[
3755 چه مرد آن که در کار دین مرد توست (1) *** چه سر آن سری کاندر او درد توست

سرای فنا هست جای فنا *** سرای فنا پر بود از عنا
بزرگان دین بر جهنده جهان *** همیشه بدند ای برادر جهان
وصال جهان جادوی جافی ست *** فراموش و لیکن به من ساقی ست
کنون ای خردمند از این گفته‌ها *** تو بشنو بسی معنوی نکته‌ها
3760 زگفتار آن راویان امین *** که بردند رنج از پی داد و دین
ز جنگ بزرگان اهل هدا *** که کردند در کار دین جان فدا
به دونان سپردند دنیای دون *** چو دونان ببودند آخر زبون
ز بهرای دین تیغ مردان دین *** گهی ناکثین کشت و گه قاسطین
کنون ای سخندان نگر کز چه رُست*** سر جنگ صفّین ز روی درست
3765 بگو بشنو ار (2) دلت را هست خواست *** سر جنگ صفین که تا از چه خاست
دوم مجلس آمد ز صفین به سر*** سوم مجلس است آن که گویم دگر
به وقتی که در شست و دو سال من *** رسیده بد و سعد بد فال من
دل من در این قصه می رنج برد *** گهرهای حکمت سوی گنج برد
ز بهر علی عالی ست طبع من *** چو عالی سخن راند بر شمع من
3770 به رغم حسودان ال علی *** ثنا گویم اکنون به جای علی
چو آل علی آل پیغمبرند*** به حسن و صفا حال پیغمبرند
1.سست 2. از