دانلود سخنرانی دکتر دینانی پیرامون اشعار شیخ اجل ” سعدی ” – بخش چهارم

به حق مهـر و وفایی که میان مـن و توسـت            که نه مهر از تو بریدم ، نه به کس پیوستم

پیش از آب و گل من ، در دل من مهر تو بود          با خـود آوردم از آنجا ، نه به خود بر بســتم

من خود ای ساقی از این شوق که دارم مستم                       تو به یک جرعه دیگر ببری از دستم

هر چه کوته نظرانند بر ایشان پیمای                                      که حریفان ز مل و من ز تأمل مستم

به حق مهر و وفایی که میان من و توست                               که نه مهر از تو بریدم نه به کس پیوستم

پیش از آب و گل من در دل من مهر تو بود                               با خود آوردم از آن جا نه به خود بربستم

من غلام توام از روی حقیقت لیکن                                        با وجودت نتوان گفت که من خود هستم

دایما عادت من گوشه نشستن بودی                                     تا تو برخاسته‌ای از طلبت ننشستم

تو ملولی و مرا طاقت تنهایی نیست                                      تو جفا کردی و من عهد وفا نشکستم

سعدیا با تو نگفتم که مرو در پی دل                                       نروم باز گر این بار که رفتم جستم

استاد اینجا چند تا نکته هست . این حق مهر و وفا و فرق مهر با شوق اینها خودش حساب و کتابی دارد در ادبیات شیخ اجل سعدی  و این بستن مهر با خدا کجا بوده و چگونه بوده است . مراد( پیش از آب و گل )چیست .

بله . خوب این هم باز اوج فصاحت سعدی است که این ها متکی به روایات و آیات و آموزه های اسلامی است .اینها همه اش آموزه های اسلامی است .اولا جزء مسلمات است و پیش فرض سعدی هم همین است که بین انسان و محبوب « حق تبارک و تعالی» یک مهر و وفایی هست .مهر حق تعالی در دل انسان از ازل هست . یک چیز حادثی نیست .میان من و تو یک مهر و وفایی هست . اینجا روی چند تا چیز باید دقت کنیم . یکی «مهر» و دیگری «وفا » و یکی « حق مهر و وفا » اینها هر کدام قابل تامل است . مهر و وفا همیشه باهم هستند . مهرورزی که وفا نداشته باشد ، در واقع مهرورز نیست .مهر، همان محبت است . محبت و شوق اینها چند تا واژه است که در حین اینکه با هم تفاوت دارند ولی در آغاز یک معنی دارند اما شدت و ضعف دارند . مهر و محبت و شوق و عشق .اینها با هم تفاوت دارند اما مراحل یک حقیقت اند .مهر ، محبت است . محبت شوق است .شوق ، عشق است .اما در درجات مختلف . سعدی هم در هر جایی از یکی از اینها استفاده می کند . گاهی از عشق استفاده می کند . گاهی از شوق ، گاهی از مهر و گاهی از محبت . اما این واژه ها ضمن اینکه معنی جامعی دارند و  ضمن اینکه با هم تفاوت دارند ، مستلزم وفا هم هستند .

توجه بکنید . وفا هم معنی آنها نیست و یک مقوله دیگر است .ضمن اینکه یک مقوله دیگر است ، ملازم است .عشق بدون وفا ، عشق نیست .مهر بدون وفا ، مهر نیست .مهربان یا مهرورز ، عاشق یا شائق (شوق دارنده ) که وفا نداشته باشد به مهرش به محبتش به شوقش و به عشقش ، این چه معنی دارد و چه ارزشی دارد .وفا لازمه مهر و محبت است .

وفا کنیم و ملامت کنیم و خوش باشیم               که در طریقت ما کافری است رنجیدن

استاد اینجا معنی وفا این نمی شود که اصلا نباید از خدا رنجید ؟

از هیچ محبوبی نباید رنجید . از خدا که به جای خود . معلوم است  که نباید رنجید .اصلا رنجش از خدا معنی ندارد!

متاسفانه ما خیلی در زندگی بشر دچار این هستیم

خوب به خاطر این است که خدای خود را درست نمیشناسیم .رنجش از خدا هیچ معنی ندارد . ما کی هستیم که از خدا برنجیم. من دارم تعمیم می دهم ، شما حق نداری از محبوب برنجی .اگر از محبوب رنجیدی ، محبّ صادق نیستی .اگر از معشوق رنجیدی ، عاشق صادق نیستی .اونجا که پای مهر و محبت و عشق و شوق می آید ، رنجش معنی ندارد .

هر چه آن خسرو کند شیرین بود

چیزی که از ناحیه معشوق میاد قشنگ است ، زیبایی مطلق است . حالا چند تا مساله را سعدی ، با هم درگیر کرده است . یکی ارتباط وفا ،با مهر است .که این خیلی مهم است . هر کجا وفا نباشد ، آن مهر جدی نیست . آدمی که ادعای مهر و محبت می کند اما وفادار نیست ، این جدی نیست . این دروغ گو است .این منافق است .اگر مهر و محبت است ، وفاداری لازمه اش هست .

یکی این مساله هست که سعدی رویش انگشت گذاشته و دیگر اینکه این مهر را ازلی می داند .این را ما بارها اشاره کردیم تلویحا . اما چون حالا آمده ناچارا باید بیشتر توضیح بدهیم . مهر ازلی است .در جلسه قبل هم عرض کردم من خالق مهر نیستم مهر در من می آید . من مهر را خلق می کنم یا در من می آید ؟ من چه بسا ندانم از کجا میاد مهر در من می آید به هر چیزی که شما مهر بورزی .به خصوص اگر این مهر معنوی و حقیقی باشد .مهر را انسان در این دنیا کسب نمی کند . فکر می کند که در این دنیا کسب می کند .

بله در یک شرایطی ظهور پیدا می کند . ممکن است بگویید من از اول که بچه بودم مهر نداشتم و نمی فهمیدم ، حالا در یک شرایطی مهر و محبت  و عشق در من پیدا شد .مثلا فلان معشوق را دیدم و عاشق شدم . این را می گویی و ما هم قبول داریم .اما این مهر الان پیدا شد یا در شما ظاهر شد ؟ مساله این است ببینید مساله مهر را چه جوری مطرح می کنم .اشخاص فکر می کنند که چون من معشوق را دیدم یا این محبوب را دیدم ، این محبت هم اکنون در من ایجاد شد .حرفی نیست .اما آیا این محبت ، حادث شد و از عدم به وجود آمد یا در باطن شما بود و ظاهر شد ؟

مهر ازلی است . به خصوص مهر معنوی .اصلا انسان آغشته به معنویت است و نترس و بگو عین معنویت است .انسان از عالم معنی آمده ، از عالم مهربانی آمده. انسان در این عالم نامهربان می شود انسان ازلی مهربان است .انسان ازلی یعنی چی ؟

وقتی از انسان ازلی صحبت می کنم ، ممکن است بعضی بینندگان بپرسند ، انسان ازلی یعنی چی .اینکه انسان از مادر متولد می شود و حادث است کاملا درست است . اما آیا انسان فقط همین صورت است؟ شما انسان را فقط همین صورت می دانی ؟ همین گوشت و پوست و استخوان می دانی ؟ در این گوشت و پوست و استخوان مهر هست .مهر کجاست .. اصلا علوم چی جواب می دهند .انسان را بگذار در آزمایشگاه . تمام سلول هایش را بررسی کن . تمام این میلیارد ،میلیارد سلولی که در انسان هست را کاملا بررسی کن . مهر را کجا پیدا میکنی ؟مهر را در آزمایشگاه می بینی ؟ مهر کجاست ؟

اینها یک مسائل مادی – معنوی است .این سلول ها در عین حال همدیگر را دوست دارند چون نظامی دارند . اصلا نظام مهر است .جذب همدیگر می شوند .البته ابن سینا یک رساله ای دارد به نام « فی سریان العشق فی الموجودات »که رساله کوچکی است . یعنی عشق در تمام موجودات ، سریان دارد .شما می گویی جاذبه . بله آهنربا ، آهن را جذب می کند .از لحاظ علوم این درست است و تعبیر به جاذبه می شود . ولی ماهیت جاذبه چیست و چرا جذب می کند .این محبت جمادی است .

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ